Supermaan: een mooie mix van feit en psychologie

De datum gisteren was 19 maart 2011 en het was de avond van de 'supermaan'. Ik vond mijzelf op een kinderfeestje aan een tafel vol uitgelaten kinderen bezig aan een betoog over het waarom van die 12% grotere maan.

Fig. 1 Overtuigend? Welke maan is supermaan? (NASA)

Ik had mijn verhaaltje over de ellipsvormige baan van de maan rond de aarde met een dichtbij punt en een veraf punt snel gedaan en het hele spul knikte instemmend voor zover ze niet in beslag genomen waren door een discussie over de grotere hoeveelheid ijs in de beker van hun buurman.

Later begon ik toch wat vragen te krijgen bij mijn eigen uitleg. Waarom is dit eigenlijk zo’n zeldzaamheid? De maan loopt elke 27 dagen en 8 uur een homerun met een maandelijkse touchdown op het perigeum (= dichtstbijzijnde punt). We zouden dus eerder aan een maandelijks verschijnsel denken dan aan een met een tussenliggende periode in de orde van 20 jaar.

Dat is natuurlijk ook zo. Op 17 april a.s. staat de maan weer even dichtbij de aarde. Echter, om het 12% effect echt te ervaren moet je de maan vol zien. Daar zit hem de kneep. De maan is vol als de aarde precies tussen de zon en de maan staat zodat het zonlicht de volle schijf van de maan kan belichten. Dat zie je mooi geïllustreerd aan de onderstaande figuur.

Fig. 2 schijngestalten van de maan (NASA)

De as aarde - maanbaanperigeum moet dus in het verlengde liggen van de as zon - aarde wil het effect zich voordoen. Echter de eerstgenoemde as wijst in een vaste richting t.o.v. de sterren terwijl de aarde om de zon draait. Het perigeum maakt zo jaarlijks een rondje om de aarde.

Fig.3 Het Perigeum maakt een jaarlijks rondje om de aarde

Het gebeurt dus precies een keer per jaar dat beide assen op de juiste wijze samenvallen. Maar … of de maan daar dan ook in de buurt is? De kans daarop is dus ongeveer 1/28. Eens even kijken. In maart 1983 was er ook een echte supermaan en 1983 plus 28 is 2011 … Eureka!

Fig. 4 Maan aan de horizon (nu.nl)

Er is nog een kant aan het verhaal. De psychologie wil ook wat. Een supermaan is ongeveer 12% groter dan een gewone maan en ca. 30% lichtsterker. Je oog interpreteert de lichtsterkte correct maar ze hangt af van een ziljoen, meest atmosferische, factoren. Dat varieert dus van dag tot dag. Hoe groot je iets ervaart hangt af van de openingshoek en de interpretatie daarvan door je hersenen. Dat hemellichamen groot lijken als ze laag aan de horizon staan kennen we vooral van de ondergaande zon, maar ook van de maan. We kunnen ze dan namelijk zien pal naast objecten waarvan we de grootte kennen. Hoog aan de hemel hebben we geen referentie dus een supermaan zal ook niet meteen opvallen.