Oh Oh Griekenland!

Ik erger me aan het gekrakeel in de politiek over het redden van Griekenland en de eigen portemonnee. Een onontwarbare mix van stemmingmakerij, feiten, fictie, vooroordelen en symptoomdenken teistert de media. De wereld lijkt verdeeld in 2 kampen waarbij het ene kamp Griekenland uit de EU wil en er geen euro meer naar toe wil brengen en het andere kamp volledig inzet op verschillende varianten van schuldsanering. Waarom toch?

Feit is dat de Griekse regering er in voorgaande jaren een zootje van heeft gemaakt en dat de collectieve EU heeft zitten slapen voor, tijdens en na de toetreding van Griekenland. Een ander feit is dat Griekenland niet voldoende verdienvermogen heeft om haar geaccumuleerde schulden af te betalen en in een dodelijke spiraal van hoge (junk)obligatierentes dreigt te geraken. Geld bijdrukken ging niet meer met de Euro. In plaats daarvan heeft de overheid in voorbije jaren een bizar aantal overbodige overheidsbanen gecreëerd met dito emolumenten en rechtspositie. Niet zo gek dus dat in Griekenland de belastingmoraal heel laag is. Al deze ambtenaren hebben het land vervolgens ingepakt met grote hoeveelheden red tape. Om in Griekenland iets zakelijks op te zetten moet je door een eindeloos web van regels en verordeningen manoeuvreren waardoor alle slagkracht verloren gaat. Het enige wat er voor de wanhopige ondernemer vervolgens opzit is het achterlaten van bundeltjes euro’s op de juiste plekken.

De economie is daardoor ondanks de toetreding tot de Europese markt een optelsom van kleinschalige hardwerkende bedrijfjes gebleven die vooral voor de binnenlandse markt produceren. Zelfs de veelgeroemde feta werd buiten Griekenland vooral geproduceerd in Denemarken en Duitsland. De enige twee takken die in enige mate buitenlandse deviezen binnenbrengen zijn de toeristenindustrie en de Griekse rederij die wereldwijd 20% van alle transportschepen in bezit heeft. Ze zijn samen goed voor een slordige 16 miljard euro per jaar.

Nu is ook duidelijk waarom het privatiseren van Griekse bezittingen geen soulaas gaat bieden als het gaat om het inlossen van de buitenlandse schuld. In dit Griekse ondernemersklimaat is het ongeveer onmogelijk de investering terug te verdienen. Grieks collectief bezit zoals de haven van Piraeus zullen daarom voor een appel en een ei verkocht gaan worden. De onrust in het land en het verzet tegen de regering zal daardoor alleen maar groter worden. Ook in het geval van “herstructurering” (=kwijtschelden) van de huidige, snel groeiende, schuldenberg van 350 miljard euro is er zo weer een forse schuld bijgeplust.

Wat nu?

Iedereen die zich een beetje verdiept in de problematiek moet concluderen dat zowel het probleem als de oplossing begint bij de publieke sector. Elk herstel van Griekenland moet beginnen met de ontmanteling van het verlammende bureaucratische apparaat. Zo niet, resteert een oplopende spiraal van schuld en rentebetalingen.

Fig. overheidsschuld Griekenland als % BNP

(bron: http://www.indexmundi.com)

Het is duidelijk dat er een soort Marshallplan moet komen voor Griekenland. Maar dat kan alleen succesvol zijn als er crisiswetgeving komt die het doen van investeringen weer het risico waard doet zijn. Griekenland heeft kansen. Het land heeft het grootste arsenaal aan opgestelde zonnepanelen in Europa en is leidend op het gebied van de toepassing van zonne-energie. De toeristenindustrie kan gerevitaliseerd waardoor het de concurrentie met Turkije weer aan kan. Arbeid moet goedkoper worden en de arbeidsmarkt gereorganiseerd zodat er banengroei komt en meer inkomsten uit belasting. En last but not least: laat ze hun juwelen houden zodat ze er uiteindelijk hun eigen geld mee kunnen verdienen!

Supermaan: een mooie mix van feit en psychologie

De datum gisteren was 19 maart 2011 en het was de avond van de 'supermaan'. Ik vond mijzelf op een kinderfeestje aan een tafel vol uitgelaten kinderen bezig aan een betoog over het waarom van die 12% grotere maan.

Fig. 1 Overtuigend? Welke maan is supermaan? (NASA)

Ik had mijn verhaaltje over de ellipsvormige baan van de maan rond de aarde met een dichtbij punt en een veraf punt snel gedaan en het hele spul knikte instemmend voor zover ze niet in beslag genomen waren door een discussie over de grotere hoeveelheid ijs in de beker van hun buurman.

Later begon ik toch wat vragen te krijgen bij mijn eigen uitleg. Waarom is dit eigenlijk zo’n zeldzaamheid? De maan loopt elke 27 dagen en 8 uur een homerun met een maandelijkse touchdown op het perigeum (= dichtstbijzijnde punt). We zouden dus eerder aan een maandelijks verschijnsel denken dan aan een met een tussenliggende periode in de orde van 20 jaar.

Dat is natuurlijk ook zo. Op 17 april a.s. staat de maan weer even dichtbij de aarde. Echter, om het 12% effect echt te ervaren moet je de maan vol zien. Daar zit hem de kneep. De maan is vol als de aarde precies tussen de zon en de maan staat zodat het zonlicht de volle schijf van de maan kan belichten. Dat zie je mooi geïllustreerd aan de onderstaande figuur.

Fig. 2 schijngestalten van de maan (NASA)

De as aarde - maanbaanperigeum moet dus in het verlengde liggen van de as zon - aarde wil het effect zich voordoen. Echter de eerstgenoemde as wijst in een vaste richting t.o.v. de sterren terwijl de aarde om de zon draait. Het perigeum maakt zo jaarlijks een rondje om de aarde.

Fig.3 Het Perigeum maakt een jaarlijks rondje om de aarde

Het gebeurt dus precies een keer per jaar dat beide assen op de juiste wijze samenvallen. Maar … of de maan daar dan ook in de buurt is? De kans daarop is dus ongeveer 1/28. Eens even kijken. In maart 1983 was er ook een echte supermaan en 1983 plus 28 is 2011 … Eureka!

Fig. 4 Maan aan de horizon (nu.nl)

Er is nog een kant aan het verhaal. De psychologie wil ook wat. Een supermaan is ongeveer 12% groter dan een gewone maan en ca. 30% lichtsterker. Je oog interpreteert de lichtsterkte correct maar ze hangt af van een ziljoen, meest atmosferische, factoren. Dat varieert dus van dag tot dag. Hoe groot je iets ervaart hangt af van de openingshoek en de interpretatie daarvan door je hersenen. Dat hemellichamen groot lijken als ze laag aan de horizon staan kennen we vooral van de ondergaande zon, maar ook van de maan. We kunnen ze dan namelijk zien pal naast objecten waarvan we de grootte kennen. Hoog aan de hemel hebben we geen referentie dus een supermaan zal ook niet meteen opvallen.

Obama Omega man?

Barack Obama heeft gedurende 21 maanden een nagenoeg foutloze verkiezingscampagne gevoerd en wordt vanaf januari de 44ste president van de Verenigde Staten. De symbolische waarde van deze verkiezing is ongeëvenaard en treft de Amerikaan rechtstreeks in zijn DNA. Obama houdt je een spiegel voor waarin je je eigen situatie herkent en een goede afloop ziet. Hij staat persoonlijk voor de ultieme american dream. Hoezeer je ook op achterstand staat, als je er helemaal voor gaat kun je het schoppen tot de meest invloedrijke persoon op aarde.

Maar er is meer. Als geen ander voor hem weet hij ook de verschillende groepen in de Amerikaanse samenleving aan te spreken op gemeenschappelijke waarden en verantwoordelijkheid. Yes we can! Hij brengt de sterkst mogelijke boodschap, die van hoop, met een ongekend knappe en strak geregisseerde choreografie, via multichannel media op ieders netvlies. Het levert een betovering op zowel binnen als buiten de US of A.

Politiek zit het hem ook mee. Een ruime democratische meerderheid in de senaat en het congres en de steun van veel invloedrijke republikeinen geeft hem de mogelijkheid om op alle terreinen in hoog tempo wetgeving door te voeren. Veel hangt ook af van de mensen die hij om zich heen verzamelt maar daar heeft hij tot nu toe een goede hand in gehad. Hij weet vriend en vijand voor zich te mobiliseren. De Clintons gingen enthousiast voor Obama campagne voeren terwijl hij Hillary had gepasseerd als vice president en haar ook geen concrete belofte lijkt te hebben gedaan voor een belangrijke post in zijn administration.


Is Obama dan een feilloze alleskunner? Superman? De Omega man? Hoe zit het met de inhoud van zijn boodschap. Is die ook superieur? Dat nu lijkt tegen te vallen. Obama is geen revolutionair. Volgens de verschillende politieke commentatoren was er nauwelijks verschil in de verkiezingsprogramma´s van McCain en Obama. Beiden willen weg uit Iraq, de economische crisis aanpakken, belastingverlaging en hervorming van de ziektenkostenverzekering. Er is niet een duidelijke optimale marsroute uit deze grote problemen maar niks (kunnen) doen lijkt een snel recept voor nog grotere problemen.

Een ding weten we zeker. Het was McCain niet gelukt om de natie te verenigen en beleid effectief om te zetten in wetgeving. Obama heeft daar wel een kans. Het hoeft niet eens het beste beleid te zijn. Zoals bekend: de vijand van het goede is het beste. Als er maar iets gebeurt dat een beetje in de goede richting gaat dan is dat al een enorme prestatie die Obama het label “redder der natie” oplevert. Iedereen wil het dus kan het zomaar gebeuren.

Wat nu als alle maatregelen niets uithalen en de USA verder afglijdt in recessie, falend leiderschap, oorlog en andere ellende? Welnu, ik voorspel dat de houdbaarheid van Obama verrassend lang zal blijken te zijn. Bij iemand op wie je verliefd bent zie je geen fouten of schrijft die aan anderen toe. Als Obama een strakke regie houdt en zijn beleid blijft verkopen zoals hij dat tot nu toe gedaan heeft zal hij tegenvallende resultaten lange tijd te boven komen. Indien hij echter zou grijpen naar de tactiek om fouten bij anderen te leggen legt hij een tijdbom onder wat zijn grootste troefkaart is: saamhorigheid.

Obama is niet superman en de mensheid bevindt zich nog lang niet in het punt omega. Als hij niet de goede voortzetting weet te vinden zal hij de USA lange tijd een verkeerde kant op leiden en zal de materiële en emotionele schade uiteindelijk enorm zijn. Voorlopig echter is Obama de maat voor alle politici in binnen en buitenland als het gaat om het verenigen der natie, het organiseren van politiek draagvlak en het overbrengen van de boodschap. Nu gaat het er om dat hij blijft leven (Amerika heeft een slechte reputatie wat betreft aanslagen op charismatische personen) en met welke concrete maatregelen hij gaat komen. Ik blijf het met aandacht volgen, onder andere op http://change.gov.

De Maliebaanloop

Op 19 oktober 2008 was het weer tijd voor de 24ste editie van de Maliebaanloop. Voor mij, Anne Merijn en Tessel was het de tweede keer dat we ons meldden bij de tentjes op de kop van de Maliebaan om daar ons startnummer en `championchip` in ontvangst te nemen.

Het jaar daarvoor in 2007 was de loop een epische gebeurtenis voor de Utrechtse Elighjes. Anne Merijn en Tessel verschenen die eerste keer samen aan de start voor de kidsrun over 1 km. Bij Tessel had zich toen juist een uitzonderlijk looptalent gemanifesteerd. Net lid van de atletiekvereniging U-Track liep ze als 8 jarige haar hele generatie zoek, jongens incluis. Reden voor Anne Merijn om de buitenwereld eens te laten zien dat ze ook op dit gebied haar kleine zusje nog steeds de baas was. Dat lukte wonderwel. Voor het eerst zag ik die `coole` Annetje grensverleggend sprinten om vooraan te eindigen. Huilend van de inspanning kwam ze als 5de van de meiden binnen, ruim voor Tessel die als 7de over de finish kwam.

Wat mooi was dat en wat waren ze ook trots op elkaar! Mijn optreden op de 6 km prestatieloop (alleen de naam al!) was heel wat minder heroïsch. Na een fout ingedeelde race kwam ik een beetje kreupel als 24ste over de finish en heb ik hele jaar daarna pijn gehouden aan die enkel. Mijn eerste sportblessure in 20 jaar als ik die ongelukkige val van mijn racefiets niet meereken.

We waren dus benieuwd hoe het deze keer zou uitpakken. Het was weer een prachtige dag. Zou Annetje speedy Tessel weer achter zich kunnen houden en zou m´n enkel niet gaan opspelen? Wat betreft het eerste lagen er kansen voor Anne Merijn. Tessel had zich de dag ervoor bij een ongelukkige radslag bezeerd aan haar hiel en liep nog een beetje kreupel. Daar was echter na het startschot van de kidsrun echter weinig meer van te merken. Lotte en ik hebben pas later uit analyse van de foto´s van de eerste bocht na de start kunnen opmaken dat ze meteen al in de voorhoede liep.

Nu werden de rollen omgedraaid. Tessel kwam met de tweede tijd over de meet, op ruime afstand gevolgd door Annetje die zich de steken in haar zij van vorig jaar nog goed herinnerde! Nu was het Tessel die tot het gaatje was gegaan en Annetje die alles onder controle had. Maar weer waren ze trots op elkaar.

Tegen de tijd dat ik in het bonte gezelschap van de prestatieloopdeelnemers de kruising met de Nachtegaalstraat passeerde waren de meiden weer helemaal hersteld en stonden ze me aan te moedigen en liepen zelfs een heel stuk mee op. Mijn enkel hield het en ik was een halve minuut sneller dan de vorige keer. Ik kon niet meer wensen dan dat.

Uitslagen staan op www.maliebaanloop.nl

De verspillende overheid

Op 29 januari 2008 verschijnt er een ”executive order”[1] van de hand van George W. Bush die op een enkel A4-tje aangeeft hoe de Amerikaanse belastingbetaler wordt beschermd tegen excessieve uitgaven van de overheid. Tegen de achtergrond van het voornemen om een staatsfonds op te richten van 700 miljard dollar voor het opkopen van dubieuze financiële producten van private banken en verzekeraars is het goed zijn uitgangspunten nog eens op een rijtje te zetten. Hoe voorkomt men een verspillende overheid? Welnu, het recept daarvoor van George W is eenvoudig:

”To ensure the proper use of taxpayer funds that are appropriated for Government programs and purposes, it is necessary that the number and cost of earmarks be reduced, that their origin and purposes be transparent, and that they be included in the text of the bills voted upon by the Congress and presented to the President.“

De praktijk van dit soort beschermingsdecreten is dat er inderdaad minder geld vrijkomt voor kleine, controleerbare projecten en dat de echt grote “earmarks” voor crises zoals Irak steeds grilliger en omvangrijker worden en er evenredig minder grip op komt. Op deze grote uitgaven staat geen maat want ze dienen de grote zaak. Ze worden onder grote politieke druk door de volksvertegenwoordiging geloodst en er is op de uitgave van dergelijke bedragen geen effectieve controle meer mogelijk. Penny wise, pound foolish en verspilling is onvermijdelijk.

Het voorstel voor het opkoopfonds lijkt ook in die traditie te passen. Een sterke man krijgt een carte blanche voor het oplossen van een zaak van nationaal belang. Aan de beheerder van het fonds, het Financial Department, wordt gedurende twee jaar juridische onschendbaarheid verleend. Geen verhaal dus bij onzorgvuldige besluitvorming. In dat opzicht is er niet een groot verschil met het Nederlandse poldermodel want daar ligt de dader ook op het kerkhof als het misgaat.

Het is het ongebreidelde geloof in eigen kunnen, het optimisme dat elk probleem oplosbaar is en daarnaar te handelen dat van de Verenigde Staten tot zo’n dominante wereldspeler heeft gemaakt. Ze laten er dus een vertrouwde methode op los en gaan in hun eentje de crisis te lijf. Ik heb daar bewondering voor.

De crisis is diep, heel diep. “Too big to fail” bleek geen afdoende bescherming voor financiële instellingen. Toch moet er ergens een bodem liggen die door een voldoend grote miljardeninjectie gevonden kan worden. Probleem is dat niemand weet hoeveel er nodig is omdat de financiële producten dermate ondoorzichtig zijn dat ook de bedenkers ervan het niet meer weten. Misschien is de crisis wel “too big to bail”.

Ikzelf verwacht dat niet. Ik denk dat bij een verstandige inkoop het fonds gaat lukken om een tijdelijke financiële opslag te creëren voor deze producten, ze te ontmantelen en delen terug te zetten in de markt. Dit zal gaan ten koste van grote offers, zoals verhoging van de staatsschuld en verdere uitverkoop van de verenigde staten maar aan het eind kan er een gezonde balans staan.

Daar is wel voor nodig dat de nieuwe administration, democratisch of republikeins, scherp toezicht houdt op het fonds. Verspilling leidt tot een slechte balans van ’s werelds grootste economie en een kreupele overheid die geld en vertrouwen in een sneltreinvaart kwijt raakt. Dan zijn de rapen wereldwijd goed gaar!

De opvolger van George W. doet er daarom goed aan het A4-tje van zijn voorganger nog eens aandachtig door te lezen en toch vooral toe te passen op deze mega inkoopoperatie. Dollar wise!

[1] http://www.whitehouse.gov/news/releases/2008/01/20080129-5.html

Een dure koekenpan

Vandaag waren de eerste geslaagde tests door CERN bij Geneve met de Large Hadron Collider. Niet iedereen is er gerust op. Er waren doodsbedreigingen aan betrokken wetenschappers en een duitse chemicus pleitte voor het Europees parlement tevergeefs voor stopzetting van de experimenten. Wat is er aan de hand?

In de LHC cirkel worden protonenbundels linksom en rechtsom versneld en tegen elkaar geknald met de hoogste energieën die men tot nu in een laboratorium kon maken. Dat levert situaties op die een beetje doen denken aan de omstandigheden in het vroege heelal. In theorie kan zo’n botsing ook aanleiding geven tot een miniatuur zwart gat.

Dat zwarte gat nu is iets waar veel mensen over hebben gehoord en dat is niet veel goeds. Een beetje zwart gat zuigt de aarde naar binnen en stopt deze met inhoud en al in z’n holle kies. Maar vooral is het zwarte gat het veel gebruikte voorbeeld van waar de wetenschap de handdoek in de ring gooit en haar beoefenaars zeggen “we weten het niet meer”. Zo gek is het dus niet als je je daar ongemakkelijk bij voelt. Iedereen kent zijn Faust.

“Deze kleine zwarte gaten zijn, in tegenstelling tot grote zwarte gaten, volkomen ongevaarlijk en vallen binnen de kortste keren uit elkaar” is het antwoord van de LHC. Erg onwetenschappelijk om tegelijkertijd te zeggen dat je iets niet begrijpt en dat het ongevaarlijk is en communicatief niet sterk.

Jammer want het is zo’n mooi experiment. Met een beetje geluk wordt het Higgs boson gevonden, een deeltje dat in het vroege heelal overvloedig aanwezig was maar na de afkoeling ervan niet meer gezien. Het bestaan van dit deeltje zou betekenen dat er vacuümenergie aanwezig is in de vorm van een boven het nulpunt “gestold” Higgs veld. De trage massa (= de mate waarin een voorwerp zich verzet tegen snelheidsverandering) van een voetbal wordt veroorzaakt doordat hij door het Higgsveld moet ploeteren. Wow!

Omdat er slechts een minderheid van de mensheid bereid is te sterven in een gigantische notenkraker om dit inzicht te verwerven zou het goed zijn als ze bij CERN een strak verhaal maken om de LHC in de gedachten van haar aandeelhouders, de belastingbetalers, niet uit te laten groeien tot een potentiële doomsday machine.

Feit is dat dagelijks om ons heen botsingen plaatsvinden met veel grotere energieën dan ooit in een door mensenhanden gemaakte mogelijk zal zijn en dat we dit kunnen navertellen. De kosmische straling is een natuurlijk fenomeen en bestaat uit hoog energetische deeltjes die vanuit het heelal onze dampkring binnendringen en daar met van alles en nog wat botsen. Daarover is al het nodige bekend. Op 15 oktober 1991 pikte een detector in Utah een deeltje op dat binnen kwam vliegen met een energie van 30 miljard protonmassa’s. Dat is 100 miljoen keer meer dan waar de LHC toe in staat is. Denk aan E=mc2. Het protonmassa is weliswaar klein maar met behulp van de factor c2 had dit deeltje genoeg energie om een volwassen vent knock out te slaan.

Voorlopig is er dus geen gevaar om het volgende hoofdstuk te schrijven in het spannende jongensboek dat CERN heet. Vraag blijft wel of al die miljarden die er in megaprojecten zoals LHC en de landingen op Mars gestopt worden te rechtvaardigen zijn in het licht van ander wetenschappelijk projecten die wellicht meer kunnen bijdragen aan een schone en gezonde wereld. Voorlopig kan “Big Science” bij publicitaire tegenwind nog hun troefkaart spelen. CERN gaf ons internet en NASA de anti aanbakpan!

Naschrift: CERN heeft een document op het internet gezet waaruit blijkt dat er geen enkel gevaar te duchten is van de LHC. Niet speciaal toegankelijk voor de leek of de journalist al was het alleen maar om de URL: http://lsag.web.cern.ch/lsag/LSAG-Report.pdf.