De verspillende overheid

Op 29 januari 2008 verschijnt er een ”executive order”[1] van de hand van George W. Bush die op een enkel A4-tje aangeeft hoe de Amerikaanse belastingbetaler wordt beschermd tegen excessieve uitgaven van de overheid. Tegen de achtergrond van het voornemen om een staatsfonds op te richten van 700 miljard dollar voor het opkopen van dubieuze financiële producten van private banken en verzekeraars is het goed zijn uitgangspunten nog eens op een rijtje te zetten. Hoe voorkomt men een verspillende overheid? Welnu, het recept daarvoor van George W is eenvoudig:

”To ensure the proper use of taxpayer funds that are appropriated for Government programs and purposes, it is necessary that the number and cost of earmarks be reduced, that their origin and purposes be transparent, and that they be included in the text of the bills voted upon by the Congress and presented to the President.“

De praktijk van dit soort beschermingsdecreten is dat er inderdaad minder geld vrijkomt voor kleine, controleerbare projecten en dat de echt grote “earmarks” voor crises zoals Irak steeds grilliger en omvangrijker worden en er evenredig minder grip op komt. Op deze grote uitgaven staat geen maat want ze dienen de grote zaak. Ze worden onder grote politieke druk door de volksvertegenwoordiging geloodst en er is op de uitgave van dergelijke bedragen geen effectieve controle meer mogelijk. Penny wise, pound foolish en verspilling is onvermijdelijk.

Het voorstel voor het opkoopfonds lijkt ook in die traditie te passen. Een sterke man krijgt een carte blanche voor het oplossen van een zaak van nationaal belang. Aan de beheerder van het fonds, het Financial Department, wordt gedurende twee jaar juridische onschendbaarheid verleend. Geen verhaal dus bij onzorgvuldige besluitvorming. In dat opzicht is er niet een groot verschil met het Nederlandse poldermodel want daar ligt de dader ook op het kerkhof als het misgaat.

Het is het ongebreidelde geloof in eigen kunnen, het optimisme dat elk probleem oplosbaar is en daarnaar te handelen dat van de Verenigde Staten tot zo’n dominante wereldspeler heeft gemaakt. Ze laten er dus een vertrouwde methode op los en gaan in hun eentje de crisis te lijf. Ik heb daar bewondering voor.

De crisis is diep, heel diep. “Too big to fail” bleek geen afdoende bescherming voor financiële instellingen. Toch moet er ergens een bodem liggen die door een voldoend grote miljardeninjectie gevonden kan worden. Probleem is dat niemand weet hoeveel er nodig is omdat de financiële producten dermate ondoorzichtig zijn dat ook de bedenkers ervan het niet meer weten. Misschien is de crisis wel “too big to bail”.

Ikzelf verwacht dat niet. Ik denk dat bij een verstandige inkoop het fonds gaat lukken om een tijdelijke financiële opslag te creëren voor deze producten, ze te ontmantelen en delen terug te zetten in de markt. Dit zal gaan ten koste van grote offers, zoals verhoging van de staatsschuld en verdere uitverkoop van de verenigde staten maar aan het eind kan er een gezonde balans staan.

Daar is wel voor nodig dat de nieuwe administration, democratisch of republikeins, scherp toezicht houdt op het fonds. Verspilling leidt tot een slechte balans van ’s werelds grootste economie en een kreupele overheid die geld en vertrouwen in een sneltreinvaart kwijt raakt. Dan zijn de rapen wereldwijd goed gaar!

De opvolger van George W. doet er daarom goed aan het A4-tje van zijn voorganger nog eens aandachtig door te lezen en toch vooral toe te passen op deze mega inkoopoperatie. Dollar wise!

[1] http://www.whitehouse.gov/news/releases/2008/01/20080129-5.html

Een dure koekenpan

Vandaag waren de eerste geslaagde tests door CERN bij Geneve met de Large Hadron Collider. Niet iedereen is er gerust op. Er waren doodsbedreigingen aan betrokken wetenschappers en een duitse chemicus pleitte voor het Europees parlement tevergeefs voor stopzetting van de experimenten. Wat is er aan de hand?

In de LHC cirkel worden protonenbundels linksom en rechtsom versneld en tegen elkaar geknald met de hoogste energieën die men tot nu in een laboratorium kon maken. Dat levert situaties op die een beetje doen denken aan de omstandigheden in het vroege heelal. In theorie kan zo’n botsing ook aanleiding geven tot een miniatuur zwart gat.

Dat zwarte gat nu is iets waar veel mensen over hebben gehoord en dat is niet veel goeds. Een beetje zwart gat zuigt de aarde naar binnen en stopt deze met inhoud en al in z’n holle kies. Maar vooral is het zwarte gat het veel gebruikte voorbeeld van waar de wetenschap de handdoek in de ring gooit en haar beoefenaars zeggen “we weten het niet meer”. Zo gek is het dus niet als je je daar ongemakkelijk bij voelt. Iedereen kent zijn Faust.

“Deze kleine zwarte gaten zijn, in tegenstelling tot grote zwarte gaten, volkomen ongevaarlijk en vallen binnen de kortste keren uit elkaar” is het antwoord van de LHC. Erg onwetenschappelijk om tegelijkertijd te zeggen dat je iets niet begrijpt en dat het ongevaarlijk is en communicatief niet sterk.

Jammer want het is zo’n mooi experiment. Met een beetje geluk wordt het Higgs boson gevonden, een deeltje dat in het vroege heelal overvloedig aanwezig was maar na de afkoeling ervan niet meer gezien. Het bestaan van dit deeltje zou betekenen dat er vacuümenergie aanwezig is in de vorm van een boven het nulpunt “gestold” Higgs veld. De trage massa (= de mate waarin een voorwerp zich verzet tegen snelheidsverandering) van een voetbal wordt veroorzaakt doordat hij door het Higgsveld moet ploeteren. Wow!

Omdat er slechts een minderheid van de mensheid bereid is te sterven in een gigantische notenkraker om dit inzicht te verwerven zou het goed zijn als ze bij CERN een strak verhaal maken om de LHC in de gedachten van haar aandeelhouders, de belastingbetalers, niet uit te laten groeien tot een potentiële doomsday machine.

Feit is dat dagelijks om ons heen botsingen plaatsvinden met veel grotere energieën dan ooit in een door mensenhanden gemaakte mogelijk zal zijn en dat we dit kunnen navertellen. De kosmische straling is een natuurlijk fenomeen en bestaat uit hoog energetische deeltjes die vanuit het heelal onze dampkring binnendringen en daar met van alles en nog wat botsen. Daarover is al het nodige bekend. Op 15 oktober 1991 pikte een detector in Utah een deeltje op dat binnen kwam vliegen met een energie van 30 miljard protonmassa’s. Dat is 100 miljoen keer meer dan waar de LHC toe in staat is. Denk aan E=mc2. Het protonmassa is weliswaar klein maar met behulp van de factor c2 had dit deeltje genoeg energie om een volwassen vent knock out te slaan.

Voorlopig is er dus geen gevaar om het volgende hoofdstuk te schrijven in het spannende jongensboek dat CERN heet. Vraag blijft wel of al die miljarden die er in megaprojecten zoals LHC en de landingen op Mars gestopt worden te rechtvaardigen zijn in het licht van ander wetenschappelijk projecten die wellicht meer kunnen bijdragen aan een schone en gezonde wereld. Voorlopig kan “Big Science” bij publicitaire tegenwind nog hun troefkaart spelen. CERN gaf ons internet en NASA de anti aanbakpan!

Naschrift: CERN heeft een document op het internet gezet waaruit blijkt dat er geen enkel gevaar te duchten is van de LHC. Niet speciaal toegankelijk voor de leek of de journalist al was het alleen maar om de URL: http://lsag.web.cern.ch/lsag/LSAG-Report.pdf.